Witamina K – występowanie,
działanie, skutki niedoboru

Odpowiedni poziom witaminy K jest szczególnie ważny u noworodków. Bardzo poważnych, choć rzadko występującym problemem jest krwawienie związanie z niedoborem witaminy K (vitamin K deficiency bleeding – VKDB), zwane też chorobą krwotoczną noworodka. Do jej rozwoju przyczynia się mały transport tego składnika przez łożysko oraz fakt, że przewód pokarmowy noworodków jest jałowy, a tym samym nie jest on wytwarzany przez mikroflorę jelitową. Co więcej, mleko matki jest ubogie w tę witaminę. Dlatego w Polsce zalecane jest podawanie witaminy K wszystkim noworodkom w pierwszej dobie po urodzeniu.

Witamina K1, która jest syntetyzowana przez rośliny, występuje głównie w produktach pochodzenia roślinnego, m.in. w zielonych warzywach, zawierających chlorofil (szpinak, jarmuż, sałata, natka pietruszki, rzeżucha, szczypiorek, kapusta, brokuły, boćwina, brukselka, awokado, cukinia). W mniejszych ilościach znajduje się również w niektórych olejach roślinnych – oliwie z oliwek, oleju sojowym, oleju rzepakowym oraz w margarynach miękkich.

Natomiast menachinon – witamina K2 w zdecydowanie mniejszych ilościach jest obecna w produktach pochodzenie zwierzęcego, takich jak: jaja, produkty mleczne, wątróbka. Może występować również w produktach fermentowanych – serach i natto (tradycyjna japońska potrawa przygotowywana z fermentowanych nasion soi).

Zawartość witaminy K w poszczególnych produktach spożywczych, gdzie jest jej najwięcej, przedstawia poniższa tabela:

Zapotrzebowanie na witaminę K jest zróżnicowane, w zależności od wieku i płci, wynosi od 5 do 65 μg na dobę. Zapotrzebowanie osoby dorosłej wynosi 55-65 μg witaminy K na dzień. Normy żywienia dla populacji Polski przestawiają się następująco:

Niedobory witaminy K występują stosunkowo rzadko, ponieważ witamina ta jest obecna powszechnie w żywności, a także syntetyzowana przez drobnoustroje bytujące w przewodzie pokarmowym człowieka (przez szczepy Enterobacter, Bacterioides, Veillonella, Eubacterium lentum). Najczęściej stężenie witaminy K może się zmniejszać u osób:

• w podeszłym wieku,
• leczonych antybiotykami,
• z przewlekłymi chorobami wątroby i jelit,
• z zaburzeniami wchłaniania tłuszczu,
• długotrwale stosujących niektóre leki (leków przeciwdrgawkowych, przeciwzakrzepowych, pochodnych kwasu salicylowego),
• z zespołem złego wchłaniania,
• chorujących na celiakię, mukowiscydozę, przewlekłe zapalenie trzustki, zespół krótkiego jelita, chorobę Leśniowskiego-Crohna, niedrożność dróg żółciowych,
• niedożywionych,
• z rozległymi urazami i w stanach pooperacyjnych,
• z dietą ubogą w zielone warzywa.

Niedobór witaminy K może prowadzić do poważnych konsekwencji zdrowotnych, między innymi jego skutków należą:

• występowanie krwotoków,
• zaburzenia krzepnięcia krwi,
• krwiomocz,
• obfite miesiączkowanie,
• skłonności do powstawania siniaków,
• częste biegunki,
• zaburzenia odporności,
• wydłużenie czasu gojenia się ran,
• zaburzenia stanu kości i osteoporoza,
• zaburzenia pracy jelit,
• zwapnienie kości i naczyń krwionośnych,
• wyższe ryzyko wystąpienia miażdżycy i chorób nowotworowych,
• choroba krwotoczna u noworodków.

Witamina K charakteryzuje się bardzo niską toksycznością i jej nadmiar nie wywołuje efektów ubocznych. Zalecana jest jednak ostrożność w przypadku stosowania suplementów diety zawierających ten składników, ponieważ duże dawki u osób dorosłych mogą mieć negatywny wpływ na pracę wątroby, natomiast u noworodków mogą być przyczyną: hiperbilirubinemii, żółtaczki i anemii hemolitycznej. Zespół ds. Suplementów Diety Rady Sanitarno-Epidemiologicznej określił maksymalną dawkę witaminy K w dziennej zalecanej porcji suplementu diety dedykowanego dla osób dorosłych na poziomie 200 μg.

Niedobory witaminy K są rzadkością i pojawiają się u osób z pewnymi jednostkami chorobowymi. Uważa się, że dziennie zapotrzebowanie na tę witaminę jest pokrywane poprzez dietę oraz florę bakteryjną. Synteza przez mikroflorę jelitową witaminy K2 pokrywa znaczną część zapotrzebowania człowieka na tę substancję. W przypadku zaobserwowania niepokojących objawów, które mogą wskazywać na niedobór witaminy K, należy skonsultować się z lekarzem, który po odpowiedniej diagnostyce zaleci suplementację tego składnika. Suplementy diety z witaminą K są dostępne w aptekach (również aptekach internetowych) w formie tabletek, kropli i kapsułek. W Japonii stosuje się pewną odmianę witaminy K2 nazywaną menatetrenonem w leczeniu osteoporozy, w dawce 45 mg dziennie.

• Głąbska, L. Kozłowska, E. Lange, D. Włodarek. Dietoterapia, Warszawa 2015;
• Jarosz, E. Rychlik, K. Stoś, J. Charzewska, Normy żywienia dla populacji Polski i ich zastosowanie, Warszawa 2020;
• Karmańska, B. Karwowski, Rola witaminy K w metabolizmie kości, „Bromatologia i Chemia Toksykologiczna” 2015, nr 1(48), s. 106-115;
• USDA Branded Food Products Database Link – dostęp 23.10.2022;
• Fusaro, G. Cianciolo, M. L. Brandi, S. Ferrari, T. L. Nickolas, G. Tripepi, M. Plebani, M. Zaninotto, G. Iervasi, G. La Manna, M. Gallieni, R. Vettor, A. Aghi, L. Gasperoni, S. Giannini, S. Sella, A. M Cheung, Vitamin K and Osteoporosis, „Nutrients” 2020, nr 12(12);
• Kowalska, Witamina K i D. Czy ich łączenie to dobry, czy zły pomysł? Link – dostęp 23.10.2022;
• Rusińska, P. Płudowski i in., Zasady suplementacji i leczenia witaminą D – nowelizacja 2018 r. „Postępy Neonatologii” 2018; nr 24(1);
• Szulc, Witamina K Link – dostęp 23.10.2022;