Indeks glikemiczny (IG) to wskaźnik określający, jak szybko dany produkt spożywczy podnosi poziom glukozy we krwi w porównaniu do czystej glukozy. Produkty o niskim IG (poniżej 55) powodują wolniejszy i mniejszy wzrost poziomu cukru we krwi, co jest korzystne dla diabetyków.

Ładunek glikemiczny (ŁG) uwzględnia nie tylko indeks glikemiczny produktu, ale również ilość węglowodanów w porcji. Jest to bardziej praktyczny wskaźnik, pozwalający lepiej przewidzieć wpływ danego posiłku na poziom glukozy we krwi.

Przykłady produktów o niskim IG i ŁG:

• warzywa nieskrobiowe (np. brokuły, kalafior, sałata);
• owoce o niskiej zawartości cukru (np. truskawki, maliny, grejpfruty);
• produkty pełnoziarniste (np. chleb żytni pełnoziarnisty, płatki owsiane);
• rośliny strączkowe (np. soczewica, ciecierzyca, fasola).

Prawidłowo skomponowany posiłek dla osoby z cukrzycą powinien zawierać odpowiednie proporcje węglowodanów, białek i tłuszczów. Pomocny może być model „zdrowego talerza”:

1. Połowa talerza: warzywa nieskrobiowe – sałata, rukola, endywia, szpinak, jarmuż, brokuły, kalafior, ogórek, pomidory, papryka (wszystkie kolory), cukinia, szparagi, kapusta (biała, czerwona, pekińska), brukselka, seler naciowy, bakłażan, cebula, pieczarki i inne grzyby, rzodkiewka, fasolka szparagowa, karczochy, pory, rabarbar, kiełki.

Warzywa nieskrobiowe są bogate w błonnik, witaminy i składniki mineralne, a jednocześnie mają niską zawartość kalorii. Można je spożywać w dużych ilościach bez obawy o znaczący wzrost poziomu cukru we krwi, co czyni je idealnymi dla osób z cukrzycą.

1. Jedna czwarta talerza: produkty białkowe (chude mięso, ryby, jaja, rośliny strączkowe).
2. Jedna czwarta talerza: produkty węglowodanowe o niskim IG (np. pełnoziarniste kasze, ryż brązowy).
3. Dodatek: zdrowe tłuszcze (np. oliwa z oliwek, awokado, orzechy).

Błonnik pokarmowy odgrywa kluczową rolę w diecie osób z cukrzycą. Spowalnia  wchłanianie glukozy, co przyczynia się do stabilizacji poziomu cukru we krwi. Ponadto, błonnik zwiększa uczucie sytości, co jest pomocne w kontroli masy ciała.

Zalecana dzienna podaż błonnika dla diabetyków wynosi 25-50 g. Dobre źródła błonnika to: warzywa i owoce, produkty pełnoziarniste, rośliny strączkowe, orzechy i nasiona.

Prawidłowe nawodnienie organizmu jest niezwykle istotne dla osób z cukrzycą. Odwodnienie może prowadzić do wzrostu stężenia glukozy we krwi, a w konsekwencji do pogorszenia kontroli glikemii.

Zaleca się spożywanie około 35 ml płynów na kilogram masy ciała dziennie, co dla osoby ważącej 70 kg oznacza około 2,4 litra. Warto pamiętać, że w tę ilość wliczają się nie tylko napoje, ale również płyny zawarte w pokarmach, takich jak zupy czy jogurty. Najlepszym wyborem pozostaje woda, jednak indywidualne zapotrzebowanie może się różnić w zależności od wieku, stanu zdrowia, poziomu aktywności fizycznej czy klimatu. Osoby z cukrzycą powinny szczególnie unikać napojów słodzonych i alkoholu, które przyczyniają się do wahań poziomu cukru we krwi.

Osoby z cukrzycą mogą wymagać suplementacji niektórych składników odżywczych, szczególnie jeśli stosują restrykcyjną dietę lub mają trudności z pokryciem zapotrzebowania na dane składniki z pożywienia. Najczęściej zalecane suplementy to:

1. Witamina D. Niedobór witaminy D jest często obserwowany u osób z cukrzycą i może przyczyniać się do pogorszenia kontroli glikemii.
2. Magnez. Odpowiednia podaż magnezu poprawia wrażliwość na insulinę i kontrolę glikemii.
3. Kwasy omega-3. Suplementacja kwasów omega-3 korzystnie wpływa na profil lipidowy i zmniejsza ryzyko powikłań sercowo-naczyniowych u diabetyków.

Przed rozpoczęciem jakiejkolwiek suplementacji, należy skonsultować się z lekarzem lub dietetykiem, aby ustalić indywidualne zapotrzebowanie i bezpieczne dawki.

Istnieją różne sposoby żywienia, które mogą przynieść korzyści osobom z cukrzycą:

1. Dieta śródziemnomorska. Charakteryzuje się wysokim spożyciem warzyw, owoców, pełnych ziaren, oliwy z oliwek i ryb. Badania wykazały, że może ona poprawiać kontrolę glikemii i zmniejszać ryzyko powikłań sercowo-naczyniowych u diabetyków.
2. Dieta DASH (Dietary Approaches to Stop Hypertension). Opracowana pierwotnie do leczenia nadciśnienia tętniczego, okazała się również korzystna dla osób z cukrzycą. Cechuje się dużą zawartością warzyw, owoców i niskotłuszczowych produktów mlecznych.
3. Dieta niskowęglowodanowa. Niektóre badania sugerują, że ograniczenie spożycia węglowodanów może poprawić kontrolę glikemii u osób z cukrzycą typu 2. Jednak długoterminowe skutki takiej diety wymagają dalszych badań.
4. Dieta roślinna. Indywidualnie zaplanowana dieta wegetariańska lub wegańska może być korzystna dla osób z cukrzycą, przyczyniając się do poprawy kontroli glikemii i zmniejszenia ryzyka powikłań.

Nauka nieustannie dostarcza nowych informacji na temat wpływu diety na kontrolę cukrzycy:

1. Eksperyment Rotterdamski. Badanie przeprowadzone na grupie 6700 osób wykazało, że dieta roślinna znacząco zmniejsza ryzyko wystąpienia insulinooporności, stanu przedcukrzycowego oraz cukrzycy typu 2 w porównaniu do diety opartej na produktach zwierzęcych.
2. Badania nad dietą niskowęglowodanową. Najnowsze analizy sugerują, że ograniczenie spożycia węglowodanów poprawia kontrolę glikemii u osób z cukrzycą typu 2. Jednak długoterminowe skutki takiej diety wymagają dalszych badań.
3. Wpływ błonnika na kontrolę glikemii. Badania wykazały, że zwiększone spożycie błonnika pokarmowego znacząco poprawia kontrolę poziomu cukru we krwi u osób z cukrzycą.
4. Rola kwasów omega-3. Najnowsze analizy sugerują, że suplementacja kwasów omega-3 korzystnie wpływa na profil lipidowy i zmniejsza ryzyko powikłań sercowo-naczyniowych u diabetyków.

Zrozumienie oddziaływania poszczególnych składników odżywczych na poziom glukozy we krwi jest kluczowe dla efektywnego zarządzania cukrzycą:

1. Węglowodany. Mają największe znaczenie w kontekście poziomu glukozy we krwi. Produkty o niskim indeksie glikemicznym (IG) powodują wolniejszy i mniejszy wzrost poziomu cukru we krwi. Zaleca się, aby węglowodany stanowiły około 45% wartości energetycznej diety, a w przypadku produktów o niskim IG ich udział może być nawet większy (do 60%).
2. Białka. Spożycie protein zwiększa wydzielanie insuliny bez podnoszenia poziomu glukozy we krwi. Zaleca się, aby białko stanowiło 15-20% wartości energetycznej diety.
3. Tłuszcze. Chociaż nie podnoszą bezpośrednio poziomu glukozy we krwi, mogą wpływać na wrażliwość insulinową. Zaleca się, aby stanowiły 25-40% wartości energetycznej diety, z naciskiem na zdrowe tłuszcze nienasycone.
4. Błonnik. Spowalnia wchłanianie glukozy, co przyczynia się do stabilizacji poziomu cukru we krwi. Zalecana dzienna podaż błonnika dla diabetyków wynosi 25-50 g.
5. Witaminy i minerały. Niektóre mikroskładniki, takie jak magnez i witamina D, wpływają na wrażliwość insulinową.

Cukrzyca, jeśli nie jest odpowiednio kontrolowana, może prowadzić do szeregu poważnych komplikacji. Właściwa dieta odgrywa kluczową rolę w ich zapobieganiu:

1. Powikłania sercowo-naczyniowe:
   • Ryzyko: cukrzyca zwiększa ryzyko chorób serca i udaru mózgu.
   • Rola diety: posiłki bogate w błonnik, nienasycone kwasy tłuszczowe i antyoksydanty mogą zmniejszyć ryzyko tych powikłań. 
2. Nefropatia cukrzycowa:
   • Ryzyko: uszkodzenie nerek prowadzące do niewydolności.
   • Rola diety: ograniczenie spożycia soli (do 5-6 g dziennie) i białka może pomóc w ochronie nerek.
3. Retinopatia cukrzycowa:
   • Ryzyko: uszkodzenie naczyń krwionośnych siatkówki prowadzące do utraty wzroku.
   • Rola diety: żywienie bogate w antyoksydanty (witaminy C i E, luteina, zeaksantyna) może pomóc chronić oczy.
4. Neuropatia cukrzycowa:
   • Ryzyko: uszkodzenie nerwów prowadzące do utraty czucia, bólu i innych problemów.
   • Rola diety: składniki bogate w witaminę B12 są szczególnie korzystne w przypadku zagrożenia powikłań ze strony układu nerwowego.

1. Zespół stopy cukrzycowej:
   • Ryzyko: uszkodzenie nerwów i naczyń krwionośnych w stopach, prowadzące do infekcji i amputacji.
   • Rola diety: jadłospis bogaty w witaminy i minerały wspomaga gojenie się ran.
2. Hipoglikemia:
   • Ryzyko: zbyt niski poziom glukozy we krwi, który może prowadzić do utraty przytomności.
   • Rola diety: regularne spożywanie posiłków i przekąsek o niskim indeksie glikemicznym pomaga w utrzymaniu stabilnego poziomu cukru we krwi.

1. Planowanie posiłków. Przygotowywanie posiłków z wyprzedzeniem pomaga uniknąć impulsywnych wyborów żywieniowych i utrzymać stabilny poziom glukozy we krwi.
2. Czytanie etykiet. Zwracanie uwagi na zawartość węglowodanów, cukrów i błonnika w produktach spożywczych jest kluczowe dla kontroli glikemii.
3. Kontrola porcji. Używanie mniejszych talerzy i mierzenie porcji pomaga uniknąć przejadania się i lepiej kontrolować spożycie kalorii.
4. Gotowanie w domu. Przygotowywanie posiłków samodzielnie daje pełną kontrolę nad ich składem i wartością odżywczą.
5. Regularna aktywność fizyczna. Ćwiczenia pomagają poprawić wrażliwość na insulinę i kontrolę glikemii. Zaleca się co najmniej 150 minut umiarkowanej aktywności fizycznej tygodniowo.
6. Monitorowanie glikemii. Regularne pomiary poziomu cukru we krwi pomagają zrozumieć, jak różne pokarmy wpływają na glikemię i dostosować dietę.
7. Edukacja. Bycie na bieżąco z najnowszymi informacjami oraz zaleceniami pochodzącymi z wiarygodnych źródeł oraz konsultacje z lekarzem i dietetykiem pomagają w lepszym zrozumieniu zasad diety cukrzycowej i jej praktycznym zastosowaniu.

Odpowiednia podaż witamin i minerałów jest istotna dla prawidłowego funkcjonowania organizmu osób z cukrzycą:

1. Chrom. Poprawia wrażliwość na insulinę. Znajduje się w pełnoziarnistych produktach zbożowych, orzechach i drożdżach.
2. Cynk. Wspomaga gojenie ran i funkcjonowanie układu odpornościowego. Występuje w mięsie, nabiale i roślinach strączkowych.
3. Witamina D. Wspomaga funkcjonowanie komórek beta trzustki. Syntetyzowana jest w skórze pod wpływem promieni słonecznych, znajduje się też w tłustych rybach i jajach.
4. Witaminy z grupy B. Wspierają prawidłowy metabolizm węglowodanów. Znajdują się w produktach pełnoziarnistych, mięsie i roślinach strączkowych.

Coraz więcej badań wskazuje na znaczenie mikrobioty jelitowej w kontroli glikemii i zapobieganiu powikłaniom cukrzycy:

1. Probiotyki. Żywe mikroorganizmy, które korzystnie wpływają na zdrowie gospodarza. Wspierają kontrolę glikemii i profil lipidowy. Znajdują się w fermentowanych produktach mlecznych, kiszonkach i suplementach.
2. Prebiotyki. Niestrawne składniki pożywienia, które selektywnie stymulują wzrost lub aktywność korzystnych bakterii jelitowych. Poprawiają wrażliwość na insulinę i kontrolę apetytu. Znajdują się w cebuli, czosnku, porach, bananach i produktach pełnoziarnistych.

Dieta odgrywa kluczową rolę w leczeniu cukrzycy, pozwalając na utrzymanie prawidłowego poziomu glukozy we krwi i zapobieganie powikłaniom. Kluczowe elementy diety cukrzycowej to:

• regularne spożywanie zbilansowanych posiłków;
• wybór produktów o niskim indeksie glikemicznym;
• odpowiednie proporcje makroskładników (węglowodanów, tłuszczów i białek);
• kontrola kaloryczności;
• właściwa podaż błonnika pokarmowego;
• prawidłowe nawodnienie;
• uwzględnienie zdrowych tłuszczów i mikroskładników;
• dbałość o mikrobiotę jelitową.

Pamiętajmy, że dieta powinna być dostosowana indywidualnie do potrzeb. Regularne konsultacje z lekarzem i dietetykiem pomogą w opracowaniu optymalnego planu żywieniowego, który pozwoli na skuteczną kontrolę cukrzycy i poprawę jakości życia. Właściwe odżywianie, w połączeniu z regularną aktywnością fizyczną i przestrzeganiem zaleceń lekarskich, stanowi fundament skutecznego zarządzania cukrzycą i minimalizacji ryzyka powikłań.

Dla osób poszukujących wygodnego rozwiązania, MediDieta oferuje specjalnie opracowany Zestaw Cukrzycowy. Ta dieta pudełkowa pozwala lepiej kontrolować poziom glukozy we krwi i zwiększyć wrażliwość tkanek na działanie insuliny, bez konieczności samodzielnego sprawdzania indeksu glikemicznego produktów. Dietetycy MediDieta dbają o to, by jadłospis był różnorodny i zbilansowany, dostarczając odpowiednią ilość składników odżywczych dostosowanych do potrzeb osób z cukrzycą. 

Zobacz również:

Dieta a refluks – najczęściej zadawane pytania

Dieta śródziemnomorska – zanim zaczniesz – wszystko, co musisz o niej wiedzieć

1. World Health Organization, „Urgent action needed as global diabetes cases increase four-fold over past decades”, WHO, 13.11.2024, https://www.who.int/news/item/13-11-2024-urgent-action-needed-as-global-diabetes-cases-increase-four-fold-over-past-decades, dostęp: 24.11.2024.
2. „Coraz więcej chorych na cukrzycę w Polsce. Gwałtownie przybywa chorych z nadwagą i otyłością”, TVN24, 17.11.2023, https://tvn24.pl/polska/cukrzyca-w-polsce-coraz-wiecej-chorych-wiele-osob-nie-wie-ze-ma-cukrzyce-a-wystarczy-proste-badanie-st7441814, dostęp: 24.11.2024.
3. International Diabetes Federation, „IDF Diabetes Atlas”, IDF, 01.05.2024, https://diabetesatlas.org, dostęp: 24.11.2024.
4. A. Rivellese i inni, „Evidence-based European recommendations for the dietary management of diabetes”, Diabetologia, 17.04.2023, https://link.springer.com/article/10.1007/s00125-023-05894-8, dostęp: 24.11.2024.
5. S. Schlesinger i M. Neuenschwander, „Diet and Diabetes Prevention: Is a Plant-Based Diet the Solution?”, Diabetes Care, 22.12.2022, https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC9918442/, dostęp: 24.11.2024.
6. A.B. Evert i inni, „Nutrition Therapy for Adults With Diabetes or Prediabetes: A Consensus Report”, Diabetes Care, 15.04.2019, https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC7011201/, dostęp: 24.11.2024.
7. „W 2030 r. będzie w Polsce 4,2 mln chorych na cukrzycę. To ponad 1 mln więcej niż obecnie”, Puls Medycyny, 23.11.2024, https://pulsmedycyny.pl/medycyna/diabetologia/w-2030-r-bedzie-w-polsce-42-mln-chorych-na-cukrzyce-to-ponad-1-mln-wiecej-niz-obecnie/, dostęp: 24.11.2024.
8. American Diabetes Association, „Standards of Medical Care in Diabetes-2021″, Diabetes Care, 01.01.2021, https://care.diabetesjournals.org/content/44/Supplement_1, dostęp: 24.11.2024.
9. A.B. Evert i inni, „Nutrition Therapy for Adults With Diabetes or Prediabetes: A Consensus Report”, Diabetes Care, 15.04.2019, https://care.diabetesjournals.org/content/42/5/731, dostęp: 24.11.2024.
10. M.J. Franz i inni, „Lifestyle Weight-Loss Intervention Outcomes in Overweight and Obese Adults with Type 2 Diabetes: A Systematic Review and Meta-Analysis of Randomized Clinical Trials”, Journal of the Academy of Nutrition and Dietetics, 01.11.2017, https://jandonline.org/article/S2212-2672(17)30240-2/fulltext, dostęp: 24.11.2024.
11. D.J. Jenkins i inni, „Glycemic Index, Glycemic Load, and Cardiovascular Disease and Mortality”, New England Journal of Medicine, 05.07.2018, https://www.nejm.org/doi/full/10.1056/NEJMoa1714917, dostęp: 24.11.2024.
12. S.H. Ley i inni, „Prevention and Management of Type 2 Diabetes: Dietary Components and Nutritional Strategies”, The Lancet, 07.06.2014, https://www.thelancet.com/journals/lancet/article/PIIS0140-6736(14)60613-9/fulltext, dostęp: 24.11.2024.
13. M. Markowicz-Piasecka i inni, „Metformin – a Future Therapy for Neurodegenerative Diseases”, Pharmaceutical Research, 01.12.2017, https://link.springer.com/article/10.1007/s11095-017-2199-y, dostęp: 24.11.2024.
14. Polskie Towarzystwo Diabetologiczne, „Zalecenia kliniczne dotyczące postępowania u chorych na cukrzycę 2021”, Diabetologia Praktyczna, 01.01.2021, https://journals.viamedica.pl/diabetologia_praktyczna/article/view/69752, dostęp: 24.11.2024.
15. F. Qian i inni, „Metabolic Effects of Monounsaturated Fatty Acid-Enriched Diets Compared With Carbohydrate or Polyunsaturated Fatty Acid-Enriched Diets in Patients With Type 2 Diabetes: A Systematic Review and Meta-analysis of Randomized Controlled Trials”, Diabetes Care, 01.08.2016, https://care.diabetesjournals.org/content/39/8/1448, dostęp: 24.11.2024.
16. W. Sami i inni, „Effect of Diet on Type 2 Diabetes Mellitus: A Review”, International Journal of Health Sciences, 01.04.2017, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5426415/, dostęp: 24.11.2024.
17. J. Tay i inni, „Effects of an Energy-Restricted Low-Carbohydrate, High Unsaturated Fat/Low Saturated Fat Diet Versus a High-Carbohydrate, Low-Fat Diet in Type 2 Diabetes: A 2-Year Randomized Clinical Trial”, Diabetes, Obesity and Metabolism, 01.04.2018, https://dom-pubs.onlinelibrary.wiley.com/doi/full/10.1111/dom.13164, dostęp: 24.11.2024.
18. World Health Organization, „Diabetes”, WHO, 13.04.2021, https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/diabetes, dostęp: 24.11.2024.
19. Y. Zheng i inni, „Association of Changes in Red Meat Consumption with Total and Cause Specific Mortality Among US Women and Men: Two Prospective Cohort Studies”, BMJ, 12.06.2018, https://www.bmj.com/content/365/bmj.l2110, dostęp: 24.11.2024.